‘Taboes van politieke partijen lijken taboes van universiteit geworden.’

Studenten bezetten in april 2015 het Maagdenhuis aan het Spui in Amsterdam
(Beeld: Amaury Miller, Parool)

---

De afgelopen weken laten zich beschrijven als een ideologisch-academische knokpartij in de social media-ring der polarisering. Dit kennen we al langer uit Angelsaksische en steeds meer West-Europese landen, maar inmiddels gaan ook onze universiteiten, ons land, gebukt onder het juk van ‘woke’. Wie is er dus meer geschikt dan Coen de Jong, auteur van het boek Wokeland (2022), om zijn licht te laten schijnen op de donkere wolken die zich samenpakken boven Amsterdam?

Coen treffen we online, elk in een andere stad, met een kop koffie. We spreken over de ‘casus Buijs’, over diversiteit, en over de Evergreen-stam in Den Haag. Op de achtergrond smeult het vakgebied dat genderstudies heette, op het slagveld van de afdeling van Sociale Wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam (UvA).

---

Wat speelt zich momenteel af? Op 18 januari jongstleden klapt sociaal wetenschapper en UvA-docent Laurens Buijs uit de school. In studentenblad Folia publiceert hij het artikel ‘Woke cultuur bedreigt de academische vrijheid bij sociale wetenschappen’. Buijs beroept zich bovendien op de Klokkenluidersregeling. Vanuit die positie roept hij het College van Bestuur op ‘om de zorgelijke ontwikkelingen te onderzoeken en met een actieplan te komen om de academische vrijheid te redden.’ Hij noemt het diversiteitsbeleid (niet als eerste) ‘een paard van Troje, waarmee het radicaal “woke” gedachtengoed de organisatie wordt binnengehaald en in sneltreinvaart wordt genormaliseerd.’

Wat valt je op aan de discussie over de UvA?

‘Niemand staat op, en zegt: “dit is een gevaarlijke ontwikkeling.” Dat een instituut dat is opgericht voor kennis en ontwikkeling hier niks over zegt, dat men non-binariteit niet mag bekritiseren. Kijk, dat controversiële kennis kan uitgroeien tot waardevolle wetenschap, zoals met sommige van Einsteins ideeën, dat is waardevol. Stevige discussies en het ontzenuwen van bullshit is wat een universiteit moet doen. In plaats daarvan horen we vanuit de UvA vage retoriek over inclusie en doet men ook nog eens alsof dat revolutionair is.’

‘Sinds de Maagdenhuisbezetting in 2015 waarna eerst Gloria Wekker werd ingevlogen en daarna met de komst van een Machiel Keestra [de Chief Diversity Officer op de UvA, red.], is de UvA wel woke maar niet beter geworden: niet meer geld, wel meer knellende regels, niet meer studietijd, geen hogere onderwijskwaliteit, geen betere arbeidsvoorwaarden. In plaats daarvan heeft de UvA volop ingezet op diversiteit en minderheden. Types als Typhoon, The Black Archives en zo – aanwezig bij de Maagdenhuisbezetting – hebben destijds de agenda gekaapt.’

Waarom horen we weinig over deze tegenstelling?

‘Ik hoor al vijf jaar allerlei mensen zeggen: “het valt allemaal wel mee,” af en toe is er eens een “excesje”. Verder is er “niks aan de hand.” Het zijn “spookbeelden”, het is een “rechts verzinsel.” Ook in de Volkskrant en het NRC staat steeds dat het wel meevalt of dat ‘rechts’ paniek zaait.‘

‘Laurens Buijs zegt naar eigen zeggen intern al jaren dat er wat aan de hand is. In de Nieuwe Wereld formuleert hij het goed: het woke gedachtengoed is dominant geworden, in zijn deel van de universiteit. Zijn bazen, inclusief de Central Diversity Officer, zeggen dat hij iets fout heeft gedaan. Hij wordt ervan beschuldigt banden te hebben met (extreem-)rechts, zoals met Baudet. Dat doet me denken aan gedrag dat je vroeger zag bij Trotskisten, bij Marxisten, bij radicaal-rechtse bewegingen, bij de Nederlandse CPN na de Tweede Wereldoorlog. Het volgt eenzelfde patroon: mensen die kritiek leveren op de koers werden en worden geëxcommuniceerd, er wordt niet met ze gesproken, juist ook op de universiteit. Zelfs vrienden of familieleden keerden zich soms van diegene af, enzovoorts. Alleen vanwege een verschil in inzicht!’

---

Direct na Buijs’ publicatie reageren universiteit en studenten op de uitlatingen van Buijs. ISW-opleidingsdirecteur Michaela Hordijk laat op 20 januari in Folia een korte verdediging optekenen van de ‘non-binariteit’ die Buijs ter discussie stelt. In het Parool is diezelfde dag te lezen dat Hordijk in een brief aan studenten schrijft dat docenten, bestuurders en ondersteunende staf ‘nadrukkelijk afstand’ nemen van de ‘oordelen en kwetsende uitingen over non-binariteit van Buijs. ISW is een opleiding waar iedereen welkom is en op respect voor zijn/haar/hen identiteit kan rekenen.’

---

Laten we eens reflecteren op de reactie op Buijs. Wat kunnen we daarvan leren?

‘Angst is veel sterker dan mensen voor zichzelf willen toegeven. We weten allemaal dat als je in een groep zit, dat je aanvoelt wat het gemiddelde is, welke kant het uitgaat, wanneer iets ketterij wordt.

In dit geval is het nog sterker, want iemand als Buijs wordt ook in het openbaar uitgestoten door woke opinieleiders als Tim Hofman en Sylvana Simons. Dit maakt de angst [om uit te spreken, red.] groter, want mensen worden singled out, en op het schavot gezet. Dit kan ook bij een politicus gebeuren. Het is intimiderend. Mensen denken er wel tien keer over na voor ze zich uitspreken. Het zijn in aanzet net DDR-praktijken zoals in communistisch Oost-Duitsland. Daar was natuurlijk de hele universiteit aaneengeschakeld. Daar was ook zo’n systeem: een dissident ging niet direct de gevangenis in – eerst had je ideologische gesprekken, dan corrigerende sancties of verplichte her-indoctrinatie, en bij volharden volgde ontslag of erger. Ik ben benieuwd hoeveel mensen aan de UvA werkelijk geloven in het bestaan van non-binariteit? Toch zwaaien velen met dat vlaggetje.’

---

Op 20 januari, dezelfde dag als Buijs’ eerste artikel, plaatst een UvA-studente op Instagram een ‘Trigger Warning Homofobie & transfobie’ (Buijs is zelf zowel homo als genderexpert) waarin ze eist dat Buijs per direct wordt geschorst en dat zijn artikel in Folia wordt verwijderd. Hierover geeft zij op 25 januari uitleg bij De Nieuws BV van BNNVARA. Tegenover haar in de uitzending zit UvA-student ‘Ben (echte naam bij de redactie bekend)’, die zich zorgen maakt over academische vrijheid op de universiteit.

---

‘Uiteindelijk gaan we naar een situatie waarbij ook in politiek Den Haag mensen met onwelgevallige meningen gemobbed [lastig- of aangevallen worden, red.] gaan worden. Je ziet nu al mobbing plaats vinden bij emancipatieclubjes als het COC: medewerkers die niet de ideologische lijn over transgenderisme volgen krijgen intern gedoe. Het is een kwestie van tijd voordat dat overslaat naar andere omgevingen. Denk aan hoe Pieter Omtzigt en Renske Leijten (SP) fluistercampagnes tegen zich kregen vanuit de coalitiepartijen; hoe Sylvana Simons (BIJ1) de Toeslagen-affaire (waar ze nul komma nul in heeft betekend) naar zich toe probeert te trekken: die beschuldigde nota bene Leijten van het bagatelliseren van racisme. In de wetenschap bestaat nu opeens “epistemisch geweld”, een obscure term bedacht door Spivak. Je moet zeggen dat wiskundig denken (tot aan het gebruik van een rechte lijn aan toe) of natuurkunde een vorm van Eurocentrisme zijn. Er bestaan immers niet-westerse volkeren die niet-lineair zouden denken. Doe je dat niet, dan bedrijf je epistemisch geweld of racisme.’

‘De Evergreen Tribe-mentaliteit kan zich stapje voor stapje gaan nestelen in Den Haag [verwijzend naar Evergreen State College in 2017, red.] Ik verwacht dat mobbing van politici en beleidsbepalers komend jaar op allerlei plekken gaat opkomen.’ [Op het moment van schrijven, begin februari 2023, trekt Kinderboekenweek-schrijver Pim Lammers zich terug vanwege doodsbedreigingen, red.]

Hoe verklaar je dat het hebben van bepaalde ideeën juist aan een universiteit steeds lastiger wordt?

‘Er moet iets aan vooraf gaan. Ik vermoed dat universiteiten niet meer dezelfde functie hebben die ze ooit hadden. Er speelt een selectiemechanisme, waardoor er meer universiteiten van dezelfde snit opkomen. Financiering en marketing spelen hierbij een rol, net als de noodzaak steeds meer (liefst internationale, want goed betalende) studenten te trekken. Nu is het vaak niet meer de macht bevragen, het ís de macht (!). Ik weet niet wat hier rebels of activistisch aan is, het is meer orthodoxie.’

‘Ik denk dat universiteiten behoorlijk met de macht verknoopt zijn. De minister van OCW bepaalt niet letterlijk, maar het geld voor onderwijs (X bedrag per student) en onderzoek komt wel uit Den Haag. En niet alleen geld: er komen ook wijzende vingers bij kijken via handreikingen om vooral zo snel mogelijk divers en inclusief te worden, gepaard met oproepen toch vooral diversity officers aan te stellen. Het lijkt meer op een agenda van sommige politieke partijen, er wordt geduwd op links-identitaire vroomheden. Taboes van politieke partijen lijken de taboes van de universiteit geworden.’

‘Nu is het bijvoorbeeld taboe om kritisch te kijken naar gender, naar non-binariteit. Deze taboes spelen juist ook in partijen als GroenLinks, BIJ1, VOLT en D66. Universiteiten verspreiden en verkondigen intern en extern de woke-boodschap, in plaats van deze kritisch te onderzoeken. Het zijn incubatoren en verspreiders geworden: ze propageren.’

In het boek Wokeland heb je het veel over diversiteit en racisme. Wat hebben die twee volgens jou met elkaar te maken?

‘Voor het boek heb ik naar allerlei sectoren gekeken. De obsessie met diversiteit en inclusie zit overal, dat vond ik zelf best schokkend, het is binnen de instituties alom vertegenwoordigd. Goeroes die diversiteit prediken worden overal op het podium gezet. Er worden extra stafafdelingen neergezet, dus personeelszaken én een diversiteitsclub daarnaast. Dat betekent: meer niet-productief volk dat niks toevoegt, maar wel wantrouwen, onvrede en boosheid gaat veroorzaken.’

‘Nu gaan publieke organisaties ook steeds vaker quota instellen. Sommige mensen die gekleurd zijn zien dit soms als gerechtigheid voor het verleden, zo van: “nu mogen wij ook eens een keertje voorrang hebben.” Je kent die discussies wel over “reverse racism” [omgekeerde discriminatie, om discriminatie te bestrijden, red.]. Dan kun je bijvoorbeeld online een ‘expertmeeting’ volgen over diversiteit en racisme bij de gemeente Amsterdam met de nieuwe Nationaal Coördinator tegen Racisme Rabin Baldewsing erbij en het Meldpunt Discriminatie Regio Amsterdam. Daar wordt dan gezegd: “we krijgen mailtjes binnen bij ons racismemeldpunt, maar die zijn van witte mensen die niet begrijpen wat racisme is dus daar doen we niets mee.” Dat type expert adviseert niet alleen de Amsterdamse gemeenteraad, maar ook bijvoorbeeld de Sociaal Economische Raad: die pusht diversiteitscharters bij alle (beursgenoteerde) bedrijven naar binnen.’

---

Op 19 januari schuift Laurens Buijs aan bij radioprogramma Dit is de Dag van NPO Radio 1. Hierin verklaart hij zich ‘voorstander van de lhbti-beweging en het transactivisme, maar ik zie hoe dit die beweging in gevaar brengt. Het is een vorm van doorgeslagen politieke correctheid die breed aan het verspreiden is.’ Op 25 januari wordt hij geïnterviewd door onlineprogramma De Nieuwe Wereld, en op 26 januari door Follow the Science. Een deel van dit tweede interview gaat viral nadat de Canadese psycholoog Jordan Peterson het retweet. Peterson was zelf in 2018 doelwit van woke-academici en cancelcultuur aan de UvA. Op 29 januari verschijnt een interview in de Telegraaf, waarin Buijs zich verweert tegen nieuwe beschuldigingen van ‘racisme’ en ‘discriminatie’.

---

Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Robbert Dijkgraaf (D66), ooit zo kritisch op deze moderne hokjesgeest, blinkt vooral uit in afwezigheid. Hoe verklaar je dat?

‘Dijkgraaf kwam binnen als iemand die iedereen kan aanspreken op basis van zijn internationale reputatie, maar wat we zien is: Dijkgraaf hobbelt vrijwel overal kritiekloos achteraan. Een minister van OCW heeft natuurlijk niet rechtstreeks wat te zeggen, want universiteiten zijn in principe zelfstandig. Hij kan dus niet steeds wat zeggen, maar nu doet hij het helemaal niet. Als hij zich tegen het veld in zou bewegen – bijvoorbeeld principieel opkomen voor de academische vrijheid, ook die van Laurens Buijs, krijgt hij vast veel mensen uit het veld achter zich. Maar hij lijkt het ook niet te willen. Dennis Wiersma [VVD, sprak zich ooit fel uit tegen diversiteitsplannen, red.] vindt ’t waarschijnlijk ook niet fantastisch, maar hij gaat er ook niet voorliggen. Misschien gaat dat vanzelf, raakt zo’n man geïntimideerd of zit het in coalitiediscipline.’

‘Men lijkt te denken dat woke denkbeelden maatschappelijke problemen kunnen oplossen. Maar politici letten niet op de dingen die er echt toe doen: de zorg, regionale verschillen, inkomensongelijkheid, kansen, de enorme ontlezing aan de onderkant van de samenleving, dat het uitmaakt waar je vandaan komt, uit welk milieu. Want wat doen ze? Ze gooien overal een divers, inclusief sausje overheen. Denkt iemand dat dit gaat helpen?’

Net zoals Rutte nu allerlei ideeën van BIJ1 heeft overgenomen. Zo is allesbehalve aangetoond dat het slavernijverleden op individueel niveau negatief doorwerkt naar het heden, maar die theorie is al voor waarheid aangenomen door Rutte 4. Echte politiek gaat over macht, maar hier hebben de kiezers van de VVD of van linkse partijen niks aan. Ook zeker niet mensen met een lager inkomen. Mensen die er wel wat aan hebben, dat zijn mensen die in de bestuurlijke sfeer zitten. Je hebt hier als links-liberaal geen last van.’

---

Laurens Buijs wordt ondertussen, naar eigen zeggen, ‘overladen met steunbetuigingen.’ Tot zijn verbazing komen die niet of nauwelijks van ‘links’. FvD-Leider Thierry Baudet belt hem op, Harm Beertema (PVV) en Ralf Dekker (FvD) stellen Kamervragen, Johan Derksen neemt op het op tv voor hem op, en Paul Cliteur bezoekt Buijs op zijn universiteit. Forum voor Democratie start zelfs een petitie om de academische vrijheid te beschermen. In een artikel op zijn website beschrijft Buijs op 29 januari dat hij ‘de reactie van de UvA en het landelijke linkse establishment’ als zeer pijnlijk’ heeft ervaren. ‘Gevestigd links zet me weg als zondebok, en nieuwrechts neemt het juist voor me op en reikt actief naar me uit.’ Op 2 februari schuift hij aan bij Ongehoord Nieuws en zegt daarover: “zo warm ontvangen door het team van Ongehoord Nederland!… We zullen grote verschillen moeten overbruggen om de autoritaire wind in Nederland te verslaan”’

---

‘Het schandalige is niet dat types als Wilders en Baudet nu Buijs publiekelijk steunen. Minister Robbert Dijkgraaf had hem [Laurens Buijs, red.] moeten bellen om zijn steun te betuigen, dat staat los van wat Dijkgraaf verder vindt van de opvattingen van Buijs. En waar zijn de PvdA-ers en GroenLinksers die opkomen voor het recht om op universiteiten van mening te mogen verschillen? De kritiek op intolerante en onwetenschappelijke taboes moet van links komen. Niet alleen van Cliteur, Bosma of Baudet. Het is toch te belachelijk voor woorden dat alleen ‘rechtse’ of ‘conservatieve’ politici van zich laten horen. Niets doen is ook een keuze: mensen als Dijkgraaf faciliteren het. Het is absurd dat wetenschappers zich moeten gaan registeren op ras of etniciteit en dat daarop beleid gevoerd gaat worden. Dat bepalingen uit de grondwet en elementaire burgerrechten er niet meer toe doen, is het nieuwe normaal geworden.’

Zie je een uitweg uit deze situatie?

‘Zelfreinigend vermogen op universiteiten is de oplossing, maar ik zie het niet ontstaan. Ik zou verwachten dat verstandige mensen met invloed en reputatie de casus-Buijs aanhalen om ervoor te gaan staan, voor de academische vrijheid – los van wat ze van Buijs als persoon vinden. Maar inmiddels hebben een aantal media zich aan woke dogma’s gecommitteerd: NRC is woke, Volkskrant iets minder erg. Ouderen en jongeren staan daarbij op redacties nu al tegenover elkaar. De kans is groot dat een aantal van de oude “witte” garde het veld moet ruimen, en dan krijg je nog meer activisten op die plekken.’

‘Een andere oplossing is dat mensen zich in het debat publiekelijk gaan uitspreken. En niet blijven klagen “dat ze niks mogen zeggen”. Als heel veel mensen de flauwekul negeren, en gewoon met elkaar in discussie gaan. Dat is toch goed. Deze institutionalisering van woke is moeilijk te keren. Ik hoor van veel mensen – ook van linkse – dat ze helemaal geen zin hebben in, bijvoorbeeld, verplichte “racial awareness trainingen” op hun werk, maar vrijwel niemand gaat er tegenin. Angst regeert.’