Wat is het probleem?
Universiteiten en overheidsinstanties bevinden zich steeds vaker in een morele en beleidsmatige spagaat. Zaken als diversiteit, inclusie, gelijkheid en het strijden voor sociale rechtvaardigheid staan bovenaan beleid en agenda. Activistische academici en studenten trachten op allerlei wijzen aandacht te vragen voor sociaal onrecht, (institutioneel) racisme, en vormen van onveiligheid. Dit is in toenemende mate het geval sinds de Black Lives Matter-protesten in 2020 en de eerdere MeToo-beweging uit 2017. Ook wordt om aandacht gevraagd voor- en actie geëist bij problemen elders, zoals bijvoorbeeld (beschuldigingen van) oorlogsmisdaden door Rusland in Oekraïne, apartheidspolitiek door Israël, of klimaatrechtvaardigheid.
Het is van belang om aandacht te hebben voor zulke belangrijke (en soms ingewikkelde) onderwerpen, en om naar elkaar te blijven luisteren. Wel is het zaak dat discussies en debat open en vrij zijn – juist aan een universiteit. De vrijheid van meningsuiting, academische vrijheid, en de roep om rechtvaardigheid kunnen echter botsen.
De ziel van de academie
Met de huidige generatie is het soms op eieren lopen, vertelt docent Laurens Buijs hierboven (EenVandaag, 16 september 2021). Hij ziet de ‘woke-cultuur’ als een ‘serieuze’ bedreiging voor de wetenschap en ziet ‘nog heel veel docenten en hoogleraren die dit echt wel onderschatten.’ Buijs vindt dat hier ‘op bestuursniveau onvoldoende over wordt gesproken’.
Enkele rectoren, bestuurders en academici spreken inmiddels hun zorgen uit over de staat van (academische) vrijheid in Nederland en daarbuiten. Sommige academici zien “woke cultuur” of “de woke-beweging” als een “serieuze bedreiging voor universiteiten.” KU-Leuven Rector Luc Sels spreekt van “een ongezonde druk naar ideologische conformiteit” die “intolerant en militant” kan zijn – “met een gebalde vuist en een schijn van morele zuiverheid.”
Onbegrip verergert problemen
Met deze ontwikkelingen komt bovendien een nieuw lexicon dat andere betekenissen geeft aan bestaande woorden. Er heerst daarom veel verwarring over diversiteit, inclusie, gelijkheid, sociale rechtvaardigheid en “woke” en “social justice”. Zulke onduidelijkheid leidt (onbedoeld) tot beleidskeuzes die “cancelcultuur”, intolerantie en activisme in de hand werken – in plaats van ze tegen te gaan. Zo blijken diversiteitstrainingen raciale spanningen juist aan te kunnen wakkeren, botsen sommige projecten op ethische bezwaren en de AVG, en dragen pogingen tot dekolonisering van het curriculum bij aan het verdwijnen van “politieke diversiteit” aan de universiteit. Studenten én medewerkers zijn hier de dupe van.
Volgens UU-Rector Henk Kummeling is dit “heel erg bedreigend” voor academische ontwikkeling en de universiteit, waar in principe “alles gezegd en gedaan moet kunnen worden” binnen de grenzen van het strafrecht. Wanneer studenten “niet meer geconfronteerd willen worden met afwijkende meningen en onwelgevallige perspectieven,” aldus UvA-Rector Geert ten Dam, “raken we de ziel van de academie kwijt.”
Ondertussen maken bestuurders, beleidsmakers en onderzoekers zich zorgen over de toenemende psychische klachten onder jongeren (m.n. tienermeisjes), maar lijken zij belangrijke oorzaken en verbanden over het hoofd te zien. In de video hierboven legt Jonathan Haidt, auteur van The Coddling of the American Mind (2018), uit hoe de opkomst van social media en een cultuur van overbescherming leidt tot minder weerbare kinderen en studenten die om bescherming (tegen woorden en ideeën) vragen.
“Magnifying small offenses, mind reading by identifying subconscious thoughts even the offenders are unaware of, and labeling others as aggressors are all integral to the microaggression program but possibly harmful to mental health.”
Bradley Campbell & Jason Manning
The Rise of Victimhood Culture (2018)
Door in te zetten op “sociale veiligheid“, zoals universiteiten en overheid dat nu massaal doen, dreigt de problematiek te verérgeren in plaats van te verbeteren. In navolging van de Verenigde Staten vermeerderen universiteiten de oorzaken van cancelcultuur, censuur en psychische problematiek.
Wat kan er aan het probleem gedaan worden?
Moet sociale rechtvaardigheid het primaire doel van universiteiten zijn?
De Spinozagroep analyseert dergelijke (bestuurlijke) vraagstukken, zodat bestuurders van universiteiten en hogescholen, overheden en bedrijven gezamenlijk een strategie kunnen uitstippelen. Vaak zijn het kleine veranderingen die een grote impact kunnen hebben, in het voordeel van zowel (academische) vrijheid als sociale rechtvaardigheid. De Spinozagroep biedt ondersteuning en advisering bij complexe, gevoelige en impactvolle opgaven rondom academische vrijheid, open debat en wat soms ook “woke-cultuur” of “cancelcultuur” wordt genoemd. Hierin richten wij ons met name op (bestuurders van) onderwijsinstellingen, maar ook op overheden, publieke en private organisaties. Dit doen we met een passende combinatie van onderzoek, advies, trainingen, en begeleiding bij verandering.
Neem contact op
Bent u bestuurder of manager en heeft u behoefte aan inzichten, scenario’s of ondersteuning omtrent bovenstaande thema’s? Neem contact op met info [at] spinozagroep.nl of via onderstaand formulier voor de mogelijkheden.