---

In Nederland heeft iedere burger het recht om zijn mening te vormen en te uiten. Dit is een groot goed, want een vrij, ongedwongen en openhartig debat kan de beste ideeën voor onze samenleving opleveren. Echter staat de vrijheid om onbeschroomd gedachten en ideeën uit te wisselen onder druk in dit tijdgewricht van identiteitspolitiek, slachtofferdenken en cancelcultuur.

Daarom werkt de Spinozagroep samen met Vrij Links en EW Podium in dit pleidooi voor vrijmoedigheid. In mei en juni publiceren wij een reeks artikelen met uiteenlopende perspectieven op ‘de nieuwe moraal’. Deze komen hierboven en op elkaars platform beschikbaar.

---

Een Pleidooi voor Vrijmoedigheid

Vrijmoedigheid verwijst naar een open en onbeschroomde houding die voortkomt uit vrijheid en een gebrek aan angst. Deze houding, of geestestoestand, staat onder druk. Een nieuwe moraal, of beter gezegd: een nieuwe intolerantie, lijkt zich te nestelen in discussies, samenleving en instituten. Sommige wetenschappers maken zich zorgen over de “dominantie van het activistische en postmoderne identiteitsdenken” waardoor er op de universiteit geen plaats meer is voor politieke diversiteit. Dit gedachtengoed en bijkomend activisme – sommigen noemen het “woke” – mengt (hyper)identiteitspolitiek met politieke correctheid en een Marxistisch begrip van geschiedenis, en cultiveert daarmee een polariserende slachtoffercultuur rondom ras en geslacht.

Steeds meer onderwerpen worden taboe verklaard, als kwetsend ervaren, of zouden voorbehouden zijn aan leden van een bepaalde groep. Onze taal wordt daarom aangepast, bijvoorbeeld middels inclusieve taalgidsen: steeds meer woorden worden als schadelijk of zelfs gevaarlijk aangemerkt. Onder het mom van “het dekoloniseren van het curriculum” dreigen denkers – zoals Spinoza – te worden verwijderd uit curriculum en canon want “te wit, eurocentrisch en mannelijk.”

Terwijl sommige docenten en studenten zich zorgen maken om zulke beperkingen van het vrije woord en open debat, steunen – bijzonder genoeg – steeds meer van hen verschillende vormen van (zelf)censuur. Studenten vragen om safe spaces en trigger warnings tegen zaken als microagressies en “whiteness” in het publieke domein – gesteund door docenten, onderzoeksgelden en publieke steunbetuigingen. Verlichtingsidealen als universalisme, secularisme, rationalisme en objectiviteit, worden gestaag vervangen door (hyper)individualisme, groepsidentiteit, ideologische uniformiteit, conformisme, en subjectiviteit van bijvoorbeeld lived experiences.

Waarom (in)tolerantie

Gesprekken, debatten en samenleving kunnen alleen vrij en open zijn als er ruimte bestaat voor afwijkende meningen en gedragingen. Maar het tolereren van meningsverschillen, en de vaardigheid die te overbruggen, lijken steeds verder te zoeken. Dit komt het meest duidelijk naar voren in wat ook wel “cancelcultuur” wordt genoemd: het monddood proberen te maken van vermeende tegenstanders door middel van protesten, petities, brieven en eisen.

Daarom willen wij een lans breken voor tolerantie in gesprek, debat en samenleving. Dit doen wij overigens – in navolging van Burgemeester Halsema in de Abel Herzberglezing in 2021 – ook voor (vreedzame) demonstraties en protesten. Niet zelden vormen zij namelijk een democratische uitlaatklep voor spanningen en conflict, en een platform of stem aan andersdenkenden en legitieme frustratie. Maar cancelcultuur is hiervan de intolerante antithese: haar doel is het ontkennen of ontnemen van andermans mening of stem. Dit heeft – ons inziens – geen plaats in een democratische samenleving.

Het is van belang dat intolerante, dominant wordende ideologieën zoals “woke” bekritiseerd kunnen worden, en dat hier weerstand tegen kan worden geboden – zonder angst ‘gecancelled’ te worden. In de maanden mei en juni 2022 publiceren wij gezamenlijk een reeks artikelen om de nieuwe, intolerante moraal inzichtelijk te maken en op de kaart te zetten. Wij kijken uit naar een vrijmoedig debat en open gesprekken.

---