Wat is er mis met ‘woke’?

De ’traditionele’ regenboogvlag en de nieuwe, intersectionele ‘woke’-variant

---

Iedereen wordt blij van een regenboog. Deze staat voor licht na duisternis, voor ’alle kleuren onder de zon’. ‘Blij’ is de letterlijke vertaling van het Engelse woord ‘gay’. De regenboogvlag is dan ook een tikkeltje kitsch, net zoals de veelkleurige extravaganza die de gemeenschap omarmt.

Maar ondanks dit perfecte, universeel herkenbare, feestelijke symbool, voelden sommige mensen zich toch niet ‘vertegenwoordigd’ genoeg door de oorspronkelijke pride vlag. De regenboog werd herontworpen, met een bruin/roze/witte pijl die zich ertussen wurmt. Op deze ‘progress’ vlag zijn bepaalde groepen blijkbaar toch net iets ‘exclusiever’ dan anderen.

Gek genoeg vormt deze nieuwe vlag zo het perfecte symbool voor alles wat er mis is met ‘woke’. Het is een prachtig ideaal en universeel principe, dat uit elkaar wordt gedreven door een klein groepje opdringerige aandachttrekkers. Wat er mis is met ‘woke’ leest u hieronder.

---

Dit artikel verscheen 19 januari 2023 ook in het Engels op de Spinozagroep.

Kritiek richt zich op methode, niet het ideaal

‘Woke’ betekent soms ‘wakker’ en staat voor ‘bewustwording’: de beweging strijdt voor meer rechtvaardigheid en gelijkwaardigheid in de samenleving. Dit is iets waar ieder weldenkend mens vanzelfsprekend achter staat. Daarvoor dient elke vorm van racisme, discriminatie, onrecht en onderdrukking te worden uitgebannen. Ook daar kan niemand omheen. Het gaat pas schuren bij de aangewezen oorzaak van al die misstanden, en de manier waarop dat dient te worden aangepakt. De meest prominente woke-activisten wijzen obsessief op ‘micro-agressies’, terwijl ze tegelijkertijd zelf uiterst agressief iedereen ‘cancelen’ die hun eigen normen en waarden niet volledig ondersteunt.

Tegenstanders van ‘woke’ gebruiken dat soort extremen om de hele beweging af te serveren. Voorstanders gebruiken de idealen weer om de extremen goed te praten, en verwerpen alle kritiek juist als ‘extreemrechts’. Dit zijn drogredenen die het debat vervuilen. Omdat het hier gaat over oprechte, ingewikkelde vraagstukken die een adequate aanpak verdienen, wordt het hoog tijd om de zin van de onzin te scheiden.

‘Ik voel me onveilig’

Veiligheid is van groot belang in een samenleving. Maar de woke-beweging wakkert een soort bewustwording aan waarbij elke onwenselijke emotie kan worden aangemerkt als een ‘gevoel van onveiligheid’. Daarbij wordt de veroorzaker van dat gevoel altijd verantwoordelijk geacht, ongeacht zijn of haar intenties. Wanneer de persoonlijke beleving van de beschuldigende partij allesbepalend is, wordt het bijna onmogelijk om je nog te verdedigen tegen bijvoorbeeld beschuldigingen van intimidatie. Dit maakt elk onderwerp heikel.

’Het recht om niet beledigd te worden’ is een illusie. Een vrije en open samenleving draagt een onvermijdelijk risico om geconfronteerd te worden met onwelgevallige uitlatingen van anderen. ‘Aanstoot’ aan uitspraken is dan ook niet iets wat je krijgt, maar iets wat je ‘neemt’: het is een keuze. Anders dan bij fysiek geweld, kan men er immers ook voor kiezen om zich van bepaalde uitspraken niets aan te trekken. Leren omgaan met ongemakkelijke confrontaties hoort bij het opgroeien in een pluriforme samenleving. Iedere woke-activist zal dit beamen wanneer conservatieven aanstoot nemen aan bijvoorbeeld een gay-parade.

‘Aanstoot nemen’ valt dus onder de persoonlijke verantwoordelijkheid van emotioneel volwassen mensen. Dit argument wordt echter vaak verkeerd opgevat: het betekent natuurlijk níet dat emoties er niet toe doen. Het blijft belangrijk om rekening te houden met ieders persoonlijke gevoelens. Maar dit betekent slechts dat emoties niet van doorslaggevende waarde moeten zijn met betrekking tot de beoordeling van maatschappelijke misstanden.

Alleen mensen die niet in staat zijn hun eigen emoties te beheersen, zoeken hun toevlucht in het beheersen van andermans uitlatingen.

Taalgedrochten en aanstootnemers

‘Woke’ richt zijn pijlen regelmatig op ‘fout’ taalgebruik. Nadat het woord ‘buitenlanders’ te beledigend werd geacht, werd het vervangen door het woord ‘allochtonen’, waarna dát de nieuwe beladen term werd. Nu wordt het vervangen door ‘mensen met een migratieachtergrond’. Sommigen vinden dat het woord ‘vrouwen’ moet worden vervangen voor ‘mensen die menstrueren‘. Wat ook weer niet altijd opgaat, want transvrouwen zijn geboren in het lichaam van een man. Of wat te denken van de laatste uit Amerika overgewaaide hype –  simpelweg omdat het taalkundig onwerkbaar is – de zelf bedachte ‘pronouns’ oftewel voornaamwoorden. Deze woke-modegril lijkt dan ook gelukkig vrijwel uitsluitend beperkt tot (extreem-)linkse studenten, en zal waarschijnlijk vanzelf overwaaien. Het verbasteren van de taal leidt dus vooral tot ellenlange discussies over welke term nu de meest politiek correcte is, met verschillende taalgedrochten tot resultaat.

Wie mag spreken, bepaalt het debat. Wanneer ‘aanstoot’ de bepalende factor van dit debat wordt, krijgt de grootste aanstootnemer het grootste podium. Het ‘belonen van de beledigde’ ontketent een zichzelf versterkende spiraal van ophef. Het debat wordt onmogelijk en uiteindelijk wordt alles wat ‘triggering’ is gemeden als de pest. Diverse cabaretiers en hoogleraren hebben de ‘cancel culture’ al aan den lijve ondervonden. Terwijl juist discutabele onderwerpen openlijk moeten kunnen worden besproken. Argumenten dienen te worden beoordeeld op de inhoud, niet op de gekozen bewoording of op de sociale klasse waartoe de spreker wordt ingedeeld.

‘Ik vind jou een dader’

Discriminatie begint wanneer mensen worden ingedeeld in groepen, en wanneer de vermeende eigenschappen van die groep worden geprojecteerd op ieder individu in zo’n groep. Vaak wordt ‘het patriarchaat‘ als de grote schuldige aangewezen voor maatschappelijke misstanden. ‘Witte heteromannen’ zijn oververtegenwoordigd in posities van macht, en gevallen van machtsmisbruik vinden dan ook veelal plaats door witte, mannelijke daders. Maar is dat omdat ze wit/man/hetero zijn, of omdat ze simpelweg de grootste groep vormen in de meeste westerse landen – en dus oververtegenwoordigd in die statistieken? Ook is het geen geheim dat vrouwen vaker kiezen voor het opvoeden van kinderen in plaats van voor een carrière. Veelal is dit simpelweg omdat ze daar – in tegenstelling tot mannen –  biologisch beter toe zijn uitgerust. Zo hebben alle verschillen in biologie, religie en cultuur wereldwijd invloed op verschillen in individuele carrièrekeuzes. Hier is op zichzelf niks mis mee.

De woke-beweging noemt al die verschillen echter het gevolg van sociaal-culturele ‘systematische onderdrukking’ en eist daarom ‘radicale gelijkheid’. Het is niet zo dat er geen schadelijke vooroordelen bestaan die aangepakt dienen te worden. Maar witte heteromannen hebben geen monopolie op vooroordelen: die komen overal voor.

Daar komt de dubbele moraal van ‘woke’ uit de mouw. Toen Lale Gül een boekje opendeed over welig tierend racisme en misbruik in haar Turkse gemeenschap, bleef het oorverdovend stil in de woke-linkse hoek. Dit past namelijk helemaal niet in hun narratief van een onschuldige minderheid die het slachtoffer is van foute, blanke machthebbers. Integendeel, erkennen dat er misschien wel iets mis is binnen sommige aspecten van de islamitische gemeenschap, opent de deur voor heel andere verklaringen voor hun achterstand in de samenleving dan ‘wit racisme’.

Dit kon echter niet door de beugel bij ‘woke’. Sigrid Kaag van D66 schrapte Gül uit haar speech, en Sylvana Simons van BIJ1, die vooral vrouwen en minderheden zegt te vertegenwoordigen, kon het niet opbrengen om op te komen voor Lale. De reden is pijnlijk duidelijk; haar relaas past niet in hun plaatje van een geslaagde integratie. Haar kant kiezen zou flink wat stemmen kunnen kosten onder de eigen achterban. Dit soort hypocrisie is precies wat mensen bij bosjes naar populistisch-rechts jaagt. Ondanks dat ook daar weinig constructieve antwoorden liggen, kan er in ieder geval wél over worden gesproken.

Giftige mannen en vrouwen

‘Toxic masculinity’ is een term voor al het mannelijke ‘machogedrag’ dat leidt tot seksisme, (seksueel) machtsmisbruik en tot onzekerheid bij andere mannen. Dit is een daadwerkelijk maatschappelijk probleem dat aandacht verdient. Maar ‘giftig’ gedrag is niet aan mannen voorbehouden: vrouwen kunnen er ook wat van. En niet alleen richting mannen, maar ook onderling. Woke hoor je echter nooit over ‘toxic femininity’, en mensen die het proberen aan te kaarten worden ‘victim blaming’ verweten.

‘Believe All Women!’ was een slogan van de #Metoo beweging – een begrijpelijke reactie van veel vrouwelijke misbruikslachtoffers die zich niet serieus voelden genomen. Maar men leek te vergeten dat vrouwen soms valse aantijgingen kunnen maken, zoals de hele wereld heeft kunnen zien in de krokodillentranen van Amber Heard. Ieder mens, dus niet alleen mannen, kan potentieel ‘giftig’ gedrag vertonen, en het is van belang daar waarkzaam voor te blijven.

Binnen de woke-beweging zelf blijft ‘toxic-woke’ echter het grootste podium opeisen. Dit veroorzaakt nogal wat onenigheid, waarbij aantijgingen van ‘transfobie’ en claims op slachtofferschap over en weer vliegen. Hier wordt dankbaar misbruik van gemaakt door ‘troll farms’, die maar al te graag olie op het vuur gooien met neppe ‘woke memes’ op sociale media. Factchecken blijft belangrijk, zowel voor als bij kritiek op de woke-beweging.

Uit het moeras

De strijd voor een meer rechtvaardige, inclusievere, gelijkwaardigere en minder vervuilende samenleving wordt breed gedragen. Een nieuwe, puriteinse dogmatiek waarbij elke onwelgevallige mening of feilbaarheid onmiddellijk wordt af geserveerd, niet.

Het is in de geschiedenis vaker geprobeerd om een cultuuromslag te bewerkstelligen door de taal te veranderen, door kunst te ‘cancelen’, boeken te verbannen of door sprekers het zwijgen op te leggen. Maar het opeisen van exclusiviteit brengt niet meer inclusiviteit. Tirannie brengt geen rechtvaardigheid. Racisme bestrijd je niet door mensen te beoordelen op basis van hun huidskleur. Elke beweging die niet in staat is zijn eigen uitwassen in te dammen, verzuipt uiteindelijk in zijn eigen moeras. Dat is wat er mis is met woke.

Maar niet getreurd, ook de woke-beweging zal in de spiegel moeten kijken. ‘Calling out the call-out-culture’, noemt professor Loretta J. Ross zo’n proces. Ze krijgt er de wind van voren voor, wat vooral haar gelijk aantoont. Als de woke-beweging ten onder gaat, komen al die mooie idealen vanzelf wel weer boven water. Als een regenboog na een onweersbui.